نامپوشی یا افشای نام یکی از بنمایههای برجسته در ادبیات حماسی است. هدف ما در این جستار بررسی نام از این منظر در شاهنامه فردوسی، منظومههای پهلوانی، و طومارهای نقالی است. بدین منظور این آثار با روش کتابخانهای و تحلیل محتوا واکاوی شدهاند. حاصل آنکه پهلوانان در رویارویی با دشمن چهار شیوه را در پیش میگیرند؛ در بیستوپنج مورد بیمحابا و آشکارا نام خود را فاش میکنند، در پنج مورد با نامی جعلی با دشمن رویاروی میشوند، در یک مورد تنها به لقب یا کنیه خود اشاره میکنند، و در نُه مورد از افشای نام و کنیه خود پرهیز میکنند. با اینکه این چهار شیوه در ظاهر تناقضآمیز مینماید، همه خاستگاهی اسطورهای و آیینی دارند و نه تنها نقیض یکدیگر نیستند، بلکه نشاندهنده جایگاه خطیر نام در باور پیشینیان هستند؛ در گذشته عدهای چنین میاندیشیدند که نام بخشی حیاتی از وجود هر فرد است و در صورت فاش شدن آن نزد دشمن، طلسم میشوند و دشمن بر آنها چیره میشود؛ بنابراین، از افشای نام پرهیز میکردند، یا با نامی جعلی با دشمن رویارو میشدند؛ گروهی معتقد بودند که اگر نام دشمنان را بر زبان برانند، دشمنان جانی دوباره مییابند و به یورش بر آنها برانگیخته میشوند و از اینرو، گاه اگر دشمن نام پهلوان را بر زبان نمیآورد، پهلوان خود پیشدستی میکرد و با فریاد کشیدن نامش، دشمنان را مرعوب میکرد؛ وجه سوم اینکه کنیه یا لقب برخلاف نام، جزء حیاتی وجود پهلوان بهشمار نمیآمد و میتوانستند در مقابل دشمن، با پرهیز از افشای نام، به کنیه یا لقب خود اشاره کنند.
ابتدای صفحه