1استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه بوعلی سینای همدان
2کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه بوعلی سینای همدان
چکیده
نوستالژی از اصطلاحات علم روان‌شناسی و به معنای دلتنگی، حسرت‌زدگی، و غم غربت است که از دیرباز، در ادبیات فارسی نمود گسترده‌ای داشته و جایگاهی ویژه را در شعر غنایی به خود اختصاص داده اسـت. هدف ما در پژوهـش حاضر بررسی وجوه نوستالژی در اشعار حافظ در سـه بخش فردی، سیـاسی- اجتماعی، و عرفانی با روش توصیفی – تحلیلی است. عصر حـافـظ دوره‌ای بحـرانی در تـاریخ ایران بوده است؛ از ایـن‌رو، تأثـرات حاصـل از اوضـاع نـابهنـجار سیاسـی- اجتماعی در سروده‌های این شاعر بسیار برجسته است؛ به گونـه‌ای‌که بسیاری از مصـادیق نوستـالژی در شـعر حافــظ ریـشه در زمیـنـههــای ســیاسی- اجتماعی عـصر او دارد. اندیشه‌های عرفانی خواجه در نگاه به گذشته ازلی و هبوط انسان به کره خاکی با حسرت و اندوه جدا شدن از عالم مـعنا پیوند مـی‌خورد و نگاه متفاوت حافظ به این مسأله هم شایسته بررسی است. با توجه به شخصیت فعال و مؤثر حافظ، در شعر او موارد نقض نوستالژی را نیز می‌توان مشاهده کرد؛ اندیشه‌هایی چون غم‌ستیزی و شادخواری، امیدواری به آینده، توکل به لطف خدا و رضا دادن به داده او حافظ را یاری کرده است تا در آن روزگار سیاه، اسیر سلطه غم و حسرت نشود.
تادیه، ژان ایو. 1377. نقد ادبی در سده بیستم. ترجمة محمدرحیم احمدی. تصحیح و ویرایش علی بختیاری. تهران: سوره.
حافظ شیرازی، شمس‌الدین‌محمد. 1388 دیوان. به‌سعی امیرهوشنگ ابتهاج (سایه). چ چهاردهم. تهران: کارنامه.
حجازی، بهجت‌السادات و اکبر کریمی. 1390. «گونه‌ای از نوستالژی عارفانه در مثنوی «مرداب‌ها و آب‌ها»». فصلنامة ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد جنوب. س7. ش 22.
دشتی، علی. 1364. کارنامه: نقشی از حافظ. تهران: اساطیر.
رحیمی، رضوان. 1381. «یادمان ازلی غربت و انعکاس آن در شعر حافظ». پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد دانشگاه خوارزمی.
زرّین‌کوب، عبدالحسین. 1369. از کوچه رندان. تهران: امیرکبیر.
سه‌یر، رابرت و میشل لووی. 1383. «رمانتیسم و تفکر اجتماعی»، ترجمۀ یوسف اباذری. رمانتیسم (مجموعه مقالات). تهران: سازمان چاپ و انتشارات.
کلاهچیان، فاطمه. 1386. «نوستالژی در شعر کلاسیک عرفانی (حدیقه، مخزن‌الاسرار، منطق‌الطیر و مثنوی معنوی)». پایان‌نامه مقطع دکتری دانشگاه خوارزمی.
کراپ، الکساندر و دیگران. 1376. جهان اسطوره‌شناسی. ترجمة جلال ستّاری. تهران: مرکز.
معین، محمد. 1375 حافظ شیرین‌سخن. به کوشش مهدخت معین. چ سوم. تهران: صدای معاصر.
نیکویی، علی‌رضا. 1383. «زمان و روایت در شعر حافظ»، حافظ‌پژوهی. دفتر هفتم. به کوشش جلیل سازگارنژاد. شیراز: مرکز حافظ‌شناسی.
References
Āshouri, Daryoush. (2011/1390SH). 'Erfān o rendi dar she'r-e Hāfez. 9th ed. Tehrān: Markaz.
Attār Neyshābouri, Farid-oddin Mohammad ibn Ebrāhim. (2006/1385SH). Mantegh-otteir. Edition and introduction by Mohammad Reza Shafi'i Kadkani. Tehrān: Sokhan.
Dashti, 'Ali. (1985/1384SH). Kārnāmeh: naghshi az Hāfez. Tehrān: Asātir.
Eslāmi Nodoushan, Mohammad 'Ali. (1995/1374SH). Mājerā-ye payān-nāpazir-e Hāfez. Tehrān: Yazdān.
Eslāmi Nodoushan, Mohammad 'Ali. (2009/1388SH). Ta'ammol dar Hāfez. Tehrān: Yazdān.
Hāfez Shirāzi, Shams-oddin Mohammad. (2009/1388SH). Divān. With the effort of Amir-houshang Ebtehāj (Sāyeh). 14th ed. Tehrān: Kārnāmeh.
Hejāzi, Behjat-ossādāt and akbar Karimi. (2011/1390SH). "gouneh-i az nostālzhi-e 'ārefāneh dar masnavi (mordāb-hā o āb-hā)". Āzād University Quarterly Journal of Mytho-mystic Literature. Year 7. No. 22.
Kolāhchiyān, Fātemeh. (2007/1386SH). "nostālzhi dar she'r-e ke; āsik-e 'erfāni (hadigheh, makhzan-olasrār, mantegh-otteir and masnavi ma'navi)". Ph.D Dissertation of Khārazmi University.
Krapp, Aleksander and et.al. (1997/1376SH). Jahān-e ostoureh-shenāsi (the world of mythology). Tr. by Jalāl Sattari. Tehrān: markez.
Levi-Strauss, Claude. (1997/1376SH). Ostoureh va ma'nā (myth and meaning). Tr. by Khosravi. Tehrān: Markaz.
Sayere, Robert and et.al. (2004/1383SH). Majmou'eh maghālāt-e romāntism (Ramanticism (A collecton of articles)). Tr. by Morād Farhād-pour and et.al. Tehrān: Arqanoun.
Mo'in, Mohammad. (1996/1375SH). Hāfez-e shirin sokhan. With the effort of Mahdokht Mo'in. 3rd ed. Tehrān: Sedā-ye Mo'āser.
Nikoui, 'Ali Rezā. (2004/1383SH). "zamān o revāyat dar she'r-e Hāfez". Hāfez-Pazhouhi. Daftar-e haftom. With the effort of Jalil Svzgār-nezhād. Shiraz: Markaz-e Hāfez-shenāsi.
ابتدای صفحه